INTERVIEW: ‘Zorg is mensenwerk! Een winstlogica hoort hier niet thuis.’
Zorg is mensenwerk!
Janneke Ronse is voorzitster van Geneeskunde voor het Volk (GVHV). In 11 praktijken bieden ze met 220 medewerkers gratis gezondheidszorg aan 25.000 patiënten. In dit interview vertelt Janneke over de wereldwijde strijd van het zorgpersoneel voor betere werkomstandigheden en een sterke publieke gezondheidszorg.
We zien wereldwijd protest van het zorgpersoneel. Wat is er aan de hand?
De situatie in de zorgsector was voor de pandemie al erg moeilijk. Maar tijdens de coronacrisis gaf het personeel het beste van zichzelf. Er leefde grote hoop bij gezondheidswerkers dat hun weromstandigheden eindelijk zouden verbeteren. Minister na minister stond in de rij om het zorgpersoneel te bedanken en de bevolking steunde het zorgersoneel met luid applaus. Toch staat de crisis in de gezondheidssector enkele maanden later niet meer vanboven op de agenda. Op het terrein zijn de mensen uitgeput. De woede is er erg groot.
Vorige week sprak ik met een verpleegkundige uit het Verenigd Koninkrijk. Hij is nauw betrokken bij de historische stakingen in het land voor betere werkomstandigheden en het behoud van de NHS, de Britse publieke gezondheidsdienst. In het Verenigd Koninkrijk bestaat er geen automatische indexering. Dat wil zeggen dat ook het zorgpersoneel 10% armer is geworden door de inflatie. Hij vertelde me dat meer en meer werkende verpleegkundigen er naar de voedselbank gaan.
Elk land heeft natuurlijk zijn eigen context, maar de werkomstandigheden in de zorg gaan wereldwijd al jaren achteruit. Het zorgpersoneel kan de patiënten niet meer geven wat ze hen willen geven. Dat is dodelijk voor de motivatie van zorgverleners. Het lijkt alsof ze mensen moeten behandelen zoals auto’s die in een fabriek van de band rollen. Onlangs vertelde een thuisverpleegkundige me dat ze maar 9 minuten tijd krijgt om iemand te wassen. Als ze wat extra tijd doorbrengt met de patiënt omdat die troost of gezelschap nodig heeft, wordt ze op de vingers getikt.
Er is steeds meer controle, administratief werk wordt belangrijker dan zorgen en het personeel moet steeds flexibeler werken. Uurroosters veranderen voortdurend en de werkdruk is enorm hoog. De besparingen in de gezondheidssector zijn het grootste probleem. Personeel wordt als een kost gezien, terwijl zij net de kracht van de zorg vormen. Om dat te doorbreken zijn maatregelen nodig die tegen de stroom ingaan. Maar regeringen doen enkel wat oplapwerk of nemen zelfs maatregelen die de problemen erger maken. Daarom laten vakbonden en sociale bewegingen wereldwijd van zich horen.
Efficiëntie, time-management en administratieve taken lijken steeds belangrijker te worden dan zorgen voor de patiënt. Hoe plaatsen jullie bij GVHV de patiënt centraal?
Zorg is mensenwerk. Een winstlogica hoort daar niet thuis. Geneeskunde voor het Volk werkt volgens een forfaitair systeem. We worden niet vergoed per prestatie, maar hebben een vast budget waarmee we al onze kosten dekken. We worden dus minder gedreven door de centen en kunnen meer tijd maken voor onze patiënten. We werken bijvoorbeeld met consultaties van 20 minuten. Dat is langer dan in de doorsnee huisartsenpraktijk.
Naast onze patiënt gaan staan is erg belangrijk voor ons. We noemen dat “de dokter als kameraad”. Dat kan door mensen te betrekken bij hun diagnose, meer tijd te nemen om de maatschappelijke oorzaken van ziekte uit te leggen of door samen actie te voeren. We vertrekken vanuit de behoefte van de patiënt en organiseren ons team op die manier. Stel dat we in een bepaalde praktijk veel mensen met psychologische problemen zien, dan kunnen we beslissen om een extra psycholoog aan te werven. Dat model geeft ons veel flexibiliteit. Het moedigt ons bovendien aan om meer preventief te werken. In een forfaitair systeem is het interessant om te voorkomen dat mensen ziek worden en veel zorg nodig hebben.
Een alternatief gezondheidsmodel, waarin geen plaats is voor winst, is dringend nodig. Zijn wijkgezondheidscentra de oplossing?
De gezondheidszorg is uiteraard breder, maar wijkgezondheidscentra zijn een heel belangrijk onderdeel. Met een sterke eerste lijn kan je veel andere problemen voorkomen. Met goede thuisverpleging, een goede huisdokter en een team van mantelzorgers kan je bijvoorbeeld veel meer mensen uit het ziekenhuis houden.
Ons land is heel goed in het genezen van mensen, maar op preventievlak doen we het erg slecht. We investeren maar 2% van het gezondheidsbudget aan preventie. Voor ons moet dat minimaal naar 5%. België bengelt in een lijst met andere West-Europese landen bijvoorbeeld achteraan als het gaat over vermijdbare sterfgevallen. We hebben nochtans preventiecampagnes met goed materiaal. Maar op het terrein is er geen ruimte om actief met dat materiaal aan de slag te gaan. Met preventiecentra met voldoende personeel in heel het land zouden we die campagnes meer kracht kunnen geven en de informatie echt tot bij de burgers kunnen brengen.
Zijn de werkomstandigheden beter in de wijkgezondheidscentra? Wat maakt het zorgwerk anders?
Waarom kiest iemand voor een beroep in de zorg? Omdat je voor mensen wil zorgen. We durven soms vergeten hoe belangrijk werkvreugde is. Als je niet echt kan zorgen, loop je op de lange termijn tegen een muur. Het aantal burn-outs in de zorgsector is dubbel zo hoog als in andere sectoren. Veel mensen verlaten de sector, maar ik geloof dat we die kunnen terughalen door een serieuze verbetering van de werkomstandigheden.
Bij GVHV werken we veel in teamverband. Onze collega’s denken samen na over de beste zorg voor de patiënten in hun praktijk. Door in teamverband te werken kunnen we ons administratief werk aan andere collega’s uitbesteden en samenwerken met andere disciplines, zoals verpleegkundigen en psychologen. Zorgverleners focussen zich op de zorg. Bovendien letten we heel erg op de balans tussen werk- en gezinsleven. Onze collega’s hebben een duidelijk uurrooster met een normale 38-uren week. Ze moeten niet elk weekend werken, niet alle avondshifts doen of 60 uren kloppen in een week.
We doen bij GVHV ten slotte veel projecten die medisch en politiek met elkaar kruisen. We worden dagelijks geconfronteerd met maatschappelijke problemen, zoals lange wachtlijsten voor psychologische zorg of gezondheidsproblemen door ziekmakend werk. We bekeken bijvoorbeeld onlangs of mensen hun zorg uitstellen als gevolg van de inflatie en de koopkrachtcrisis. Als collega’s zich kunnen verdiepen in een probleem en er samen mee aan de slag kunnen, in de praktijk maar ook daarbuiten, is dat een grote meerwaarde voor hun motivatie.
